Kömür, Türkiye dahil tüm ülkelerin sanayileri için oldukça önemli bir kaynaktır. Uzun yıllardır insanların ısınma ihtiyaçlarının sağlanmasının yanında, enerji üretimi ve sanayi gereksinimlerinin karşılanması için de kullanılır. Dünya üzerinde yaygın bulunması, taşıma kolaylığı, depolama imkanlarının rahatlığı ve diğer fosil yakıtlara göre maliyetinin düşük olması gibi özellikler kömürün en çok tercih edilen enerji kaynağı olmasını sağlar.
Günümüzde yaygın olarak kullanılmaya devam edilen kömür, ekonomik açıdan da büyük bir hacme sahiptir. Ülkemiz, kömür madenleri açısından oldukça zengindir. Hem üretici hem de tüketici oranı yüksektir. Bu noktada, kömürün satış işlemleri gerçekleşirken ekonomik değerinin ve enerji değerinin doğru belirlenmesi; alıcı, satıcı ve kömürün verimliliği açısından çok etkilidir. Kömür satın alırken dikkat edilmesi gereken koşullar aşağıda belirtilmiş ve açıklanmıştır.
1. Kalori Değeri
Kömür, enerji elde etmek için kullanılan en önemli yakıtlardan biridir. Günümüzde ısınma amaçlı kullanımı azalmış olsa da buhar kazanlarında yakıt olarak kullanılan kömür, elektrik üretmek için de tercih edilmektedir. Verimli kullanım için kömürün kalitesi, kalori değeri bilinmelidir. Yüksek kalorili kömürler kaliteli olarak sınıflandırılmaktadır. Kaliteli kömürün yakılması ile kullanılacak kömür miktarından tasarruf edilebilmektir. Ancak tercih edilmesi gereken kömür, kullanılan kazanların özelliklerine göre değişmektedir. Kömürün kalori değeri kullanılan kazanın kaç saat aralıklarla çalıştırılacağına, ne amaçla kullanılacağına, kazan hacim ve basınç oranlarına ve kaç yıldır çalışır durumda olduğuna göre değişmektedir. Her kazanda çok yüksek kalorili kömür kullanımı elde edilen enerji değerinin fazla olacağı anlamına gelmemektedir. Bu noktada kazanların belirtilen özelliklere uygun kalori değerine sahip kömür yakıtı seçilmelidir.
İlginizi Çekebilir: Kömür Analiz Cihazları
2. Nem Değeri
Nem, kömür içeriğinde bulunan su miktarıdır. Yanmaz özellikte olması nedeniyle nem, kömürün kalori değerini düşürmektedir. Yüksek nem miktarına sahip kömürler, yandığı zaman düşük verimde enerji elde edilmesine sebep olur. Çünkü yanma işlemi sonucunda açığa çıkan enerjinin bir kısmı kömür içeriğindeki nemin buharlaşması için harcanır. Bu noktada, satın alınan kömürün nem değerinin bilinmesi ile kuru kömür (nemsiz kömür) yakıldığı zaman ne kadar enerji elde edileceği hesaplanabilir. Bu sayede, tercih edilen kömürden elde edilecek enerji miktarı artırılabilir, aynı zamanda ekonomik olarak da kar elde edilebilir. Nem değeri düşük kömür tercih edilerek, çalıştırılan kazanlarda daha az miktarda kömür ile daha çok enerji elde edilebilir.
3. Kül Miktarı
Kül, kömür içeriğinde bulunan yanmayan inorganik maddedir. Kömür yakıldığı zaman arta kalan kül, kömürün enerji değerini düşürmektedir. Bunun nedeni, kömür yandığı zaman açığa çıkan enerjinin bir kısmı yanmayan madde olan külün de yanması için harcanmaktadır. Kül miktarı analizi gerçekleştirilmiş ve değeri bilinen kömür tercih edilirse, elde edilen enerji miktarı artırılabilir, ekonomik anlamda kar elde edilebilir. Ek olarak kullanılan kömürün külünün fazla olması soba, kazan ve bacaların daha sık aralıklarla kirlenmesine ve tıkanmasına sebep olur. Yüksek kül içeren kömürlerin kullanımı ile, bacadan atılan partikül miktarı da artacağı için ciddi hava kirliliğine de sebep olmaktadır.
4. Kükürt Miktarı
Kömür içeriğinde bulunan kükürt, yanma işlemi esnasında kükürt dioksit oluşturmaktadır. Kömür içeriğindeki kükürt miktarı kömürün brüt kalori değerini (üst ısıl değer) etkilemektedir. İçeriğindeki kükürt miktarının artması kalori değerini düşürmektedir. Bunun sebebi, kömürün yanması sonucu oluşan ısının bir kısmının da kükürt dioksit oluşumuna harcanmasıdır. Enerji değerine olumsuz etkisinin yanında, kükürt dioksit ciddi hava kirliliğine ve asit yağmurlarına sebep olmaktadır. Havada bulunan kükürt dioksit konsantrasyonunun kömürün yakılması ile artırılması insan sağlığına ve bitki örtüsüne çok zararlıdır.
5. Uçucu Madde Miktarı
Uçucu madde, kömür içeriğinde bulunan buharlaşabilen tüm maddelerdir. Uçucu madde miktarının yüksek veya düşük olması tercih edilen kömürün alttan yanmalı ya da üstten yanmalı olduğuna karar verilmesini sağlar. Kullanılan kömürün uçucu madde miktarına bağlı olarak hangi tip kazanlarda ya da sobada kullanılacağı belirlenmelidir. Örneğin, sobalarda düşük uçucu madde miktarına sahip kömürlerin tercih edilmesi gerekirken, klasik kalorifer kazanlarında uçucu madde miktarı yüksek kömürler tercih edilmelidir. Uçucu miktarı yüksek olan kömürler uzun alevli olarak yanabilmekte ve yanma esnasında oluşan alev daha uzun süre ısı verebilmektedir.
6. Şişme İndeksi
Şişme indeksi, yanma esnasında kömürlerin topaklanma özelliklerini belirlemek için kullanılır. Topaklaşma özelliği gösteren kömürler verimli bir yanma işlemi gerçekleştirememektedir. Şişme indeksi yüksek olan kömürler koklaşmaya uygundur. Isınma amaçlı, şişme indeksi yüksek kömürler tercih edildiği zaman bacaların tıkanmasına sebep olur. Bu tür kömürler yakıldığı zaman sık sık baca temizliği yapılmalıdır. Ancak bu kömürlerin ısınma amaçlı kullanımı önerilmez.
7. Kömür Boyutu
Tercih edilecek kömür boyutu, hangi tip kazan ya da sobada kullanılacağına dikkat edilerek seçilmelidir. Çok büyük parçalı kömürlerin dengeli bir şekilde yakılması çok mümkün değildir. Doğru işlenemedikleri için içeriğinde bulunan kükürt, kül ve nem miktarı fazladır ve düşük verimde yanma sağlarlar. Yerli ve ithal kömürler genellikle 18-150 mm aralığında olmalıdır.
8. Sorumlu Kişi
Kömür satın alınırken sorumlu olan kişilerin ilgili kömür standartlarına vakıf olması gerekmektedir. Kömür içeriğinde bulunan nem, kül, uçucu madde, kömürün elementel analizi ve kalori değeri ile ilgili tanımları biliyor olması kömürün kullanımındaki verimliliği artırması için önemlidir. Ayrıca kömür satın alınacak kurumun lisanslı olması, kömürün kalite kontrolünde güven vermekte, ekonomik anlamda da kazanç sağlamaktadır. Açıkta kömür satışı yapan kurum ve kişiler denetlenmelidir. Açık kömür satışı ve kullanımı çevreye büyük zararlar vermektedir. Oluşabilecek zararlara karşı önem alınmalıdır. Yakma işlemi esnasında çıkabilecek sorunlara karşı hazırlıklı olunursa, maddi anlamda kayıplar azaltılabilir, çevre ve insan sağlığına gelebilecek zararlar önlenebilir.
İlginizi Çekebilir: Kömür Kalori Analizi